۱۱ راهکاری که خانواده‌ها برای آموزش فرزندان باید بدانند

صبا اسدی روانشناس خانواده‌ درمانی در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه بهداشت و درمانگروه علمی پزشكی باشگاه خبرنگاران جوان؛ در خصوص آموزش‌هایی که خانواده ها باید برای حفظ حریم خصوصی به کودکان آموزش دهند، اظهار کرد: آزار جنسی محدوده وسیعی از رفتارها، مزاحمت‌های خیابانی تا سوء استفاده جنسی و تجاوز جنسی را در برمی‌گیرد؛ در تعریف آزار جنسی باید گفت، عملی است با ماهیت جنسی که در آن فرد یا افرادی با تعرض به شخصیت یک فرد، از طریق ارعاب، بهره‌گیری ناخواسته یا اجبار، خواستار دریافت التفات جنسی یا تحقیر جنسیتی با توسل به آزار کلامی می‌شوند.

بیشتر بخوانید: 5 نکته جرم‌شناسانه درباره آزار جنسی کودکان

این روانشناس خانواده درمانی با اشاره به اینکه در قوانین قضایی اکثر کشورهای جهان، آزار جنسی عملی «غیرقانونی» و «مجرمانه» شناخته می‌شود، ادامه داد: کشورهای آفریقای جنوبی، سوئد، امریکا، انگلیس، هند، نیوزیلند، استرالیا، زیمبابوه، دانمارک و فنلاند بیشترین آمار تجاوز جنسی را در دنیا شامل می‌شوند.

آزار جنسی در کودکان چه عوارضی دارد؟ اسدی با بیان اینکه آزار جنسی در کودکان عوارض شدیدی دارد، گفت: شایع‌ترین عارضه اوليه پس از آزار جنسی عبارت است از هراس و افسردگی که فرد پس از ۶ ماه ابتدای آزار در خود حس میکند در نهایت فرد دچار افسردگی، گوشه‌گیری، فرار از جمع و حتی خودکشی می شود که این عوارض تا ۲ سال پس از آزاردر فرد دیده می شود همچنین او دچار خشونت و پرخاشگری، کمبود اعتماد به‌ نفس، احساس گناه و شرم می‌شود.

وی ادامه داد: هر چه سن آزار دیدگان بیشتر باشد اين احساس هم بیشتر است؛ عارضه شایع دیگر اختلالات جسمی است که تحقیقات از ارتباط بین آزار جنسی با اختلال در خواب، اشتها و شب‌ ادراری بعد از تجاوز خبر می‌دهند، طبق پژوهش‌های انجام‌شده، یک‌سوم از قربانيان تجاوز در عرض ۹ ماه دچار مشکلات در خواب و در حدود یک‌ پنجم آنان دچار شب‌ ادراری شده بودند.

بیشتر بخوانید: بررسی ابعاد پرونده تجاوز به دانش‌آموزان مدرسه غیردولتی تهران

آیا فرار از خانه می‌تواند یکی از دلایل آزار جنسی باشد؟ این روانشناس خانواده درمانی با اشاره به اینکه یکی از عارضه‌های آزار جنسی تمرد از خانه است، بیان کرد: بر اساس برخی تحقیقات، فرار از خانه با آزار جنسی در نوجوانان ارتباط مستقیم دارد؛ در يک بررسی نشان داده شد که ۹۶ درصد زنان خيابانی و تن‌ فروش، افرادی بودند که به دنبال آزار جنسی به‌خصوص تجاوز نزدیکان، از خانه فرار کرده بودند.

اسدی ادامه داد: ديگر رفتارهای برون‌ریزی مرتبط با آزار جنسی عبارت است از فرار از مدرسه، سوءمصرف و اعتياد به مواد مخدر و الکل و روابط نامشروع جنسی، رفتارهای نامتعارف جنسی از دیگر مسائل درگیر کننده فرد قربانی است.

وی اظهار کرد: امکان سو استفاده جنسی از کودک، چیزی است که اکثر والدین ترجیح می‌دهند درباره آن فکر نکنند؛ اما اقتضائات زمان و آسیب‌های موجود، والدین را ناگزیر از این اطلاع‌رسانی می‌کند، با این‌ حال اگر قرار باشد همه خطرات مربوط به کودک را به او توضیح بدهید، این کار آثار روانی نامطلوبی به‌جا می‌گذارد؛ درواقع کودک دیگر به هیچ‌چیز و هیچ‌کس اعتماد نخواهد داشت و احساس اضطراب و ترس همیشگی، با او همراه خواهد بود.

این روانشناس خانواده درمانی با تاکید بر اینکه پنهان‌کاری یا رازداری یکی از ویژگی‌های کودکان آسیب‌دیده محسوب می شود، گفت: این احساس بنا به تهدیدهای دریافتی یا از ترس و خجالت در این افراد بروز می کند، اما والدین از طریق برخی رفتارهای کودکان یا سؤالات آن‌ها می‌توانند به این مسئله پی ببرند.

بیشتر بخوانید: مهارت‌های زندگی مهم‌‌ترین درسی که باید به دانش‌آموزان، آموزش داد

آیا از سوالات کودکان می توان فهمید آزار جنسی دیده اند؟ اسدی با اشاره به اینکه برخی از کودکان که مورد تجاوز قرار گرفته‌اند، سوالات متداولی می‌پرسند، افزود: پرسش‌های کودکان ممکن است غیرمستقیم و حاوی سرنخ‌های پنهانی باشد؛ آیا باید به او اجازه دهم مرا ببوسد؟، آیا حتماً باید روی زانوی عمو بنشینم؟، آیا ممکنه رازداری کار اشتباهی باشه؟، این قبیل پرسش‌ها می‌تواند نشانه سو استفاده جنسی باشد.

وی ادامه داد: گوشه‌گیری، خودداری از غذا خوردن، اکراه از روبرو شدن با یکی از بستگان، کابوس دیدن، مشکل در راه رفتن یا نشستن، اجتناب ناگهانی از شرکت در فعالیت‌های ژیمناستیک یا فعالیت‌های بدنی، شب‌ادراری، تغییر ناگهانی در اشتها، مصرف خوراکی های خاص و نشان دادن رفتارها و اطلاعات جنسی غیرمعمول، استفاده از رنگ‌های تیره، سیاه و یا تیره کشیدن بعضی از افراد در نقاشی از دیگر نشانه‌های مهم این آسیب در کودکان و نوجوانان است.

با کودکان خود منطقی صحبت کنید این روانشناس خانواده درمانی با تاکید بر اینکه والدین باید راه‌های فرار از موقعیت یا وضعیتی که ممکن است سو استفاده جنسی در آن رخ دهد به کودکتان بیاموزند، گفت: در چنین مواردی باید خیلی منطقی با بچه‌ها صحبت کرد؛ بهترین راه این است که خطراتی را که در کمین بچه‌هاست با زبانی قابل‌فهم برای آن‌ها توضیح داد، می‌توانید برای این کار از داستان‌ها و یا سناریوهایی نه‌چندان ترسناک استفاده کنید و بلافاصله روش‌های پیش‌گیری از این خطرات را هم به آن‌ها آموزش بدهید.

چه آموزش‌هایی باید به کودکان داد؟ اسدی با بیان اینکه والدین می‌توانند با آموزش، ۱۱ مهارت مهم را به فرزند خود یاد بدهند، اشاره کرد: احساس امنیت، باید به فرزند خود بیاموزید که هر انسانی حق‌ و حقوقی دارد؛ از جمله حق نفس کشیدن، حق زنده ماندن و بسیاری حقوق دیگر، کودک باید بداند که حق امن ماندن و امنیت داشتن جزو حقوق طبیعی اوست و دیگران وظیفه‌ دارند این حق را به رسمیت بشناسند و رعایت کنند.

وی با تاکید بر اینکه باید به کودکان آموزش داد از بدن خود باید محافظت کنند، ادامه داد: سو استفاده جنسی به‌ تدریج شروع می‌شود؛ با تماس‌های خوب آغاز شده، نوبت به تماس‌های مشکوک می‌رسد و سپس تماس‌های بد انجام می‌شود، کودک باید بداند که صاحب تمام بدن خود است و کسی حق ندارد بدون رضایت او و والدینش، به حریم خصوصی او وارد شود.

بیشتر بخوانید: تاکید بر آموزش مهارت‌های زندگی به دانش آموزان

کودکان باید در برابر باج گیرها مقاومت کنند این روانشناس خانواده درمانی با اشاره به اینکه یکی دیگر از آموزش های والدین، کمک گرفتن از دیگران در برابر باج‌گیرها است، گفت: افرادی که از بچه‌ها باج‌گیری می‌کنند از لحاظ روانی افرادی ترسو هستند که در جمع هراسان می‌شوند و پا به فرار می‌گذارند؛ باید به کودک خود آموزش دهید که در چنین مواردی از دوستان نزدیک خود کمک بگیرد و حتماً مسئله را با مسئولان مدرسه یا با پدر و مادر در میان بگذارد، البته حتماً به کودک بگویید در مواردی که باج‌گیرها برای او تهدید جانی داشتند مقاومت نکند، گاهی بچه‌ها از ترس این‌که به خاطر از دست دادن وسایلشان توسط والدین خود تنبیه شوند، به‌هیچ‌عنوان تسلیم نمی‌شوند و این بسیار خطرناک است.

اسدی ادامه داد: یکی دیگر از آموزش‌های والدین گفتن حقیقت است، معمول سو استفاده جنسی همراه با فریب، تهدید یا حتی تماس‌های لذت‌بخش است؛ اگر با فرزند خود مرتب صحبت کنید و همیشه به او یاد آور شوید که پشتیبان همیشگی او در زندگی هستید، کودک هم یاد می‌گیرد مشکلات و رازهای خود را با شما در میان بگذارد و از شما کمک بگیرد.

با کودکان خود دوست باشید وی با تاکید بر اینکه فرزندان باید احساس کنند که مورد قبول والدین خود قرار گرفته‌اند، عنوان کرد: اگر فرزند شما مسئله‌ای که او را آزار می‌دهد یا باعث اضطراب او می‌شود برایتان تعریف کرد، حتی اگر خیلی هم پیش‌ پا افتاده بود، هیچ‌گاه به او نخندید یا واکنشی نشان ندهید که او احساس حماقت کند، چون این کار باعث می‌شود کودک کم‌کم مشکلات خود را بروز ندهد و اگر زمانی مورد آزار و اذیت واقعی هم قرار گرفت با شما مشورت نکند.

بیشتر بخوانید: مهارت های ضروری که هر فردی در زندگی باید بلد باشد +آموزش

به فرزندان خود آموزش دهید هیچ رازی بین آنها نباید باشد این روانشناس خانواده درمانی با هشدار به اینکه باید به کودکان آموزش داد نباید رازی بین آن ها باقی بماند، تشریح کرد: همیشه برنامه‌های تلویزیونی، کودکان یا حتی خود والدین را به راز دار بودن تشویق می‌کنند و به کودکان می‌آموزند این رازداری باعث اعتماد دیگران به آن‌ها می‌شود؛ اما باید به فرزندان خود تأکید کنید که هیچ رازی نباید بین آن‌ها و افراد بزرگ‌تر دور از چشم والدین وجود داشته باشد، اکثر افرادی که کودک‌ آزاری می‌کنند، به کودک می‌گویند بوسیدن یا تماس بدنی بین ما، رازی است که غیر از ما دو نفر کسی نباید آن را بفهمد.

اسدی با بیان اینکه باید به کودکان خود مهارت نَه گفتن را بیاموزید، اذعان کرد: برخی والدین به فرزندان خود می‌آموزند که همیشه باید به حرف بزرگ‌ترها گوش کرد و همیشه حق با بزرگ‌ترهاست؛ اما در واقع، این آموزش کاملاً غلط است و کودک باید یاد بگیرد که گاهی هم به خواسته‌های دیگران «نه» بگوید چون در غیر این صورت کودک خود را تسلیم هر نوع خواسته‌ بیمار گونه و آزاردهنده‌ای خواهد کرد.

ارزش‌های خانوادگی چه اهمیتی دارند؟ وی با تأکید بر ارزش‌های خانوادگی گفت: ارزش‌های خانوادگی را به کودک خود بیاموزید؛ وقتی رفتار مشکوکی از یکی از افراد غریبه و آشنا دیدید، به کودک بگویید «ما توی خانواده مون از این کارها نمی‌کنیم» یا مثلاً «ما این رفتارها رو نمی‌پسندیم و فکر می‌کنم خیلی از آدم‌های دیگه دنیا هم تأییدش نمی‌کنند و این کار باید در زمینه‌هایی از واقعیت انجام شود»، کودک باید ببیند که شما واقعاً برخی رفتارها را عیب می‌دانید و به آن‌ها نمی‌پردازید.

این روانشناس خانواده درمانی افزود: حتی اگر در حال مشاهده یک رفتار مشکوک توسط یکی از بستگان نزدیک مانند پسرخاله یا پسرعمویش است باید بداند این کار درست نیست و نباید انجام داد؛ گر چه این کار بسیار مشکل است اما کودک باید بداند که ارزش‌های خانواده او و قوانینی که در خانه آن‌ها وجود دارد، حتی با قوانین خانواده عمو و خاله فرق دارد، بیشتر روی ارزش‌های خانوادگی‌تان تأکید کنید، این کار نیز باید در محیطی آرام و بدون ترس و سختگیری انجام بگیرد.

بیشتر بخوانید: آموزش مهارت‌های زندگی خود مراقبتی به دانش آموزان عشایر

کودکان نباید تماس های بدنی داشته باشند اسدی با تاکید بر اینکه باید والدین به کودکان خود آموزش دهند که با تماس بدنی باید مخالفت کنند، گفت: هر کودکی باید بداند که هیچ‌کس حق ندارد او را به‌ زور ببوسد یا در آغوش بگیرد؛ باید به فرزند خود بیاموزیم که اگر فردی او را مجبور به انجام چنین کارهایی کرد، حتماً به پدر و مادر یا بقیه اعضای خانواده اطلاع دهد.

وی با اشاره به اینکه یکی دیگر از آموزش‌های والدین، صحبت نکردن کودکان با غریبه‌ها است، افزود: کودکان هیچ‌گاه نباید با افراد غریبه صحبت کنند یا هدیه‌ای از آن‌ها دریافت کنند، حتی یک شکلات یا آدامس؛ البته به کودک خود آموزش دهید که گاهی استثناهایی هم وجود دارد، مثلاً اگر در خیابان گم شد، باید پیش مغازه‌دارها یا پلیس برود و از آن‌ها کمک بخواهد.

این روانشناس خانواده درمانی یاد آور شد: به کودکان خود آموزش بدهید که در مواقع خطر اجازه دارند هر قانونی را زیر پا بگذارند؛ حتماً به آن‌ها بفهمانید که در شرایط بحرانی هر کاری برای نجات خود انجام دهند، و با پشتیبانی کامل شما همراه است، مثلاً می‌توانند فرار کنند، خیلی بلند فریاد بکشند، دروغ بگویند و غیره، از وقوع آزار جنسی در جوامع می‌توان با برنامه‌های آموزشی در دبیرستان، دانشگاه، و محیط‌های کاری جلوگیری کرد.